Holocaust en holocaustontkenning
Holocaust betekent letterlijk ‘brandoffer’ (naar het Griekse ὁλόκαυστον -‘geheel verbrand’). De term is in de jaren vijftig ontstaan voor de massamoord op Europese Joden tijdens het nazi-regime, vooral in de periode 1942-1945.
Naar eigen zeggen was het de Joods-Amerikaanse schrijver Elie Wiesel, zelf overlever van de Holocaust, die de term voor het eerst brede bekendheid gaf. De ‘Endlösung’ van het ‘jodenvraagstuk’ werd uitgewerkt in de Wannsee-conferentie van januari 1942. In de Sovjet-Unie werden Joden massaal doodgeschoten door ‘Einsatzgruppen’. Later werden vooral in bezet Polen vernietigingskampen ingericht waar Joden werden vermoord in de gaskamers. Schattingen van het totaal aantal joodse slachtoffers lopen van 4,5 tot 6 miljoen; het hogere getal lijkt waarschijnlijker.
Holocaustontkenning
Groepen en individuen die de Holocaust ontkennen zijn vooral actief in Noord-Amerika en West-Europa. Ze ontkennen onder meer het gebruik van gaskamers. In diverse landen zijn tegen de ontkenners processen aangespannen op grond van haatzaaien. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens verklaarde in 2005 dat holocaustontkenning, ‘de ontkenning van duidelijk vastgestelde historische feiten’, niet onder de bescherming van de vrijheid van meningsuiting valt.
Een wettelijk verbod op holocaustontkenning is er onder meer in Canada, Frankrijk, België, Polen en Duitsland. Ook in Nederland is ontkenning van de Holocaust verboden op grond van het Verbeke-arrest (1997) van de Hoge Raad. De redenering is dat de historische feiten van de massavernietiging van de Joden onloochenbaar zijn, en dat ontkenning daarvan een ‘strafbare vorm van discriminatie‘ (antisemitisme) is. De Nederlandse evangelisten Jenny en Lucas Goeree, geen ontkenners van de Holocaust als zodanig, werden tussen 1985 en 1989 meermalen veroordeeld omdat ze stelden dat ‘de Joden de Holocaust over zichzelf hadden afgeroepen’ door de Messias niet te erkennen. In 2009 kreeg VVD-leider Rutte weinig publieke of politieke bijval voor zijn voorstel om holocaustontkenning niet langer strafbaar te stellen.
Holocaustontkenning: Amnesty’s visie
Amnesty adopteert mensen die voor holocaustontkenning in de gevangenis komen niet als gewetensgevangenen. Zo vroeg Amnesty niet om de vrijlating van David Irving, de Britse holocaustontkenner die in 2006 in Oostenrijk celstraf kreeg.
Ook het ontkennen van andere genocides, zoals die op de Armeniërs in Turkije rond 1915, is in sommige landen strafbaar gesteld: In Nederland bestaat die strafbaarheid niet. Wel heeft de voltallige Tweede Kamer de Armeense genocide in 2004 officieel erkend. Amnesty is tegen de strafbaarstelling van ontkenning als die de discussie verbiedt over de vraag of de geconstateerde feiten (het massaal om het leven brengen van Armeniërs) als genocide kan worden aangemerkt.
De grootste verschrikking van de 20ste eeuw?
De bouw van een groot museum over de Holocaust in Washington leidde begin jaren negentig tot een nieuwe internationale controverse over het al dan niet unieke karakter van de moord op de Joden. Sommige historici menen dat de massamoorden op bijvoorbeeld de Armeniërs met de Holocaust vergelijkbaar zijn of dat Hitlers misdrijven niet wezenlijk anders waren dan die van Stalin. Dat debat leidde in de jaren tachtig in Duitsland tot de Historikerstreit (polemiek tussen intellectuelen). over de vraag of de opkomst van Hitler vooral te danken zou zijn geweest aan de angst voor het bolsjewisme van Stalin.
In absolute aantallen is de Holocaust inderdaad niet de grootste massamoord van deze eeuw geweest. Er vielen evenveel of meer slachtoffers in de Sovjet-Unie onder Stalin. Het totaal aantal slachtoffers van hongersnoden, vervolging en executie in China onder voorzitter Mao (1949-1976) is geschat op tientallen miljoenen. Om twee redenen is de Holocaust echter een uitzonderlijke vorm van genocide geweest. Ten eerste, omdat zo’n groot deel van de Joodse bevolking werd omgebracht (waaronder 90 procent van alle joden in Nederland). Ten tweede, omdat de uitroeiing van de Joden zeer stelselmatig was en de ‘modernste’ technieken werden gebruikt, zoals concentratiekampen met enorme gaskamers.
